3.1 Giriş

Komplo teorileri her kültürde ve her toplumda yaygın. Gündelik hayatta; bilimsel, siyasi, sosyal konularla ilgili birçok komplo teorisiyle karşılaşıyoruz. Komplo teorilerinin bizlerin düşünme biçimlerine, olayları ve durumları değerlendirme şekillerimize ve karar alma süreçlerimize önemli etkileri var. İnsanlar komplo teorilerine inandıklarında, onlara göre hareket ediyorlar (Uscinski, 2018). Örneğin komplo teorilerine inanç, aşı karşıtlığını (Jolley & Douglas, 2014a; Ullah vd., 2021) ve iklim inkarcılığını (Lewandowsky vd., 2015) artırıyor, bireyleri radikal siyasi ideolojilere sürüklüyor (van Prooijen vd., 2015), mültecilere yönelik önyargıları artırıyor ve toplumsal gruplar arası ilişkilere zarar veriyor (Jolley vd., 2020). Bununla beraber komplo teorilerine yönelik inancın artması bireyleri karşılaştıkları bilgileri fazla irdelemeden kabul etmeleriyle sonuçlanan bilişsel kapanışa (cognitive closure) neden olarak yanlış bilgilerin de yaygınlaşmasına neden oluyor (Bessi vd., 2015).

Bu nedenle, komplo teorilerini anlamak, onlara bireylerin neden inandığını keşfetmek ve komplo teorilerinin yayılımını azaltmak için neler yapabileceğimizi tartışmak oldukça önemli. Bu bölümde öncelikle komplo teorileriyle ilgili kavramlara yakından bakacağız. Komplo teorilerinin neler olduğunu ve komplo teorileriyle ilgili temel kavramları mercek altına almak bireylerin onlara neden inandığını anlayabilmemiz için önemli bir ilk adım. Ardından komplo teorilerine yönelik bilimsel yaklaşımları ve komplo teorilerine yönelik inancın altında yatan psikolojik ve siyasal faktörleri inceleyeceğiz. Türkiye’de yaygın olan komplo teorilerini anlayabilmek için yapılan çalışmalara da kısaca değineceğiz. Son olarak, Covid-19 salgınında hayati kararlar almamıza neden olan komplo teorilerinin kriz dönemlerinde nasıl sonuçları olabileceğini değerlendireceğiz.